3. τα ντουρντουβάκια

Αφορμή για τη δημοσίευση αυτή στάθηκε το γεγονός ότι τρεις συγχωριανοί μας, ο Λάζαρος Κουμανίδης, ο Στέργιος Δουλγεράκης και ο Αντώνης Καρυοφυλλίδης υπηρέτησαν στη διάρκεια της κατοχής ως ντουρντουβάκια στη Βουλγαρία. Οπότε αφιερώνω στη μνήμη τους το παρακάτω δημοσίευμα.

Παρόλο που η λέξη ντουρντουβάκι είναι μια λέξη γνωστή στους θρακιώτες και στους πορπιώτες ειδικότερα, λίγοι (κυρίως απόγονοι ανθρώπων που ήταν ντουρντουβάκια και έμαθαν για αυτά μέσα στην οικογένεια αλλά και οι λιγοστοί σήμερα μάρτυρες της αναγκαστικής αυτής μετακίνησης γνωρίζουν τη σημασία της) κι ενώ κανονικά θα έπρεπε να είναι μια τιμητική προσφώνηση έχει υποτιμητική σημασία.

Στέργιος Δουλγεράκης και Λάζαρος Κουμανίδης

Βέβαια, ας μην ξεχνάμε πως για δεκαετίες η περίοδος της βουλγαρικής κατοχής και τα όσα διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκειά της δεν είχε τύχει σημαντικού επιστημονικού ενδιαφέροντος – σε επίπεδο τουλάχιστον μελέτης της τοπικής και της προφορικής Ιστορίας. Αυτό, εξάλλου, μπορεί εύκολα να το διαπιστώσει κάποιος, αν κάνει μια μικρή μελέτη στο υλικό των τοπικών σχολικών εορτών και των τοπικών εθνικών εορταστικών εκδηλώσεων. Αυτό που θα παρατηρήσει άμεσα είναι πως οι αναφορές στην τοπική Ιστορία, στις συνθήκες και στα δεινά της βουλγαροκρατίας απουσιάζουν, όπως απουσιάζει και σχετικό διδακτικό υλικό από τα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας

Σύμφωνα με τη Σοφία Αυγέρη η λέξη ντουρντουβάκι αποτελεί ελληνοποιημένη παραφθορά της βουλγαρικής λέξης τρούντοβι βόιτσκι (τάγματα εργασίας) ή του τρούντοβ βόινικ (φαντάρος αγγαρείας) και χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα στη Θράκη – πάντα στο ουδέτερο γένος – (τον πήραν ντουρντουβάκι .. ή σαν το ντουρντουβάκι έκανε ό,τι του έλεγε..)

Ας δούμε τα γεγονότα από την αρχή: Ο βασιλιάς Μπόρις της Βουλγαρίας υπέγραψε με τον Χίτλερ την 1^η Μαρτίου 1941 συμφωνία μη επίθεσης. Η Βουλγαρία θα επέτρεπε στα γερμανικά στρατεύματα να περάσουν από το έδαφός της με αντάλλαγμα την παραχώρηση της ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης στους βόρειους γείτονές μας, που θα πραγματοποιούσαν έτσι το όνειρό τους για τη «Μεγάλη Βουλγαρία του Αιγαίου», που προέβλεπε η συνθήκη του Αγ. Στεφάνου το 1878.

μεγάλη Βουλγαρία — Χάρτης της Μεγάλης Βουλγαρίας

Αλλά εκτός όλων των άλλων είχαμε και επιστράτευση. Σύμφωνα με τη Σ. Αυγέρη «πρόκειται για την αποστολή Ελλήνων υπηκόων κατά κανόνα των κλάσεων 1941-1942 επιστρατευμένων από το βουλγαρικό στρατό κυρίως στη βουλγαροκρατούμενη Γιουγκοσλαβία αλλά και στην ίδια τη Βουλγαρία, όπου εργάζονταν στην κατασκευή δρόμων, σιδηροδρόμων και σε άλλα έργα. Η παλιά Βουλγαρία και οι νεοκατακτημένες σερβικές περιοχές καθώς και η περιοχή της Δοβρουτσάς είναι οι κύριοι προορισμοί. Σταδιακά η στρατολόγηση επεκτείνεται και σε άλλα έτη γέννησης, ενώ εντείνεται από το 43 η κλήτευση ομήρων κάθε ηλικίας κυρίως λόγω αντιστασιακής δράσης ή απλά λόγω σχετικών καταγγελιών. Από το σιδηροδρομικό σταθμό Σιδηροκάστρου μέχρι το Μάιο του ’42 μεταφέρθηκαν περίπου 35.000 Έλληνες, οι οποίοι υπέγραφαν πριν αναγκαστικά δηλώσεις πως επιθυμούν να εργασθούν για το βουλγαρικό κράτος. Η διάρκεια της υπηρεσίας δεν ήταν ίδια για όλους, αλλά συνήθως κρατούσε έξι μήνες. Oι άδειες συχνά εξαρτώνταν από την καλή συμπεριφορά των ανδρών αλλά και από τη δυνατότητα χρηματισμού που είχαν. Οι άδειες θέρους δίνονταν σταδιακά και πολλοί νέοι – κυρίως από την περιοχή των Σερρών που απέχει λιγότερο από τη Βουλγαρία – δεν επέστρεφαν από την άδειά τους, ενώ οι νέοι από τα χωριά της Θράκης συνήθως υπηρετούσαν συνεχόμενα και λάμβαναν άδειες το χειμώνα. Οι μήνες, επίσης, θητείας δεν ήταν σταθεροί και κυμαίνονταν από έξι έως δύο έτη. Υπάρχουν όμως πολλές μαρτυρίες για χρηματισμό των επιτροπών στρατολόγησης, με στόχο την αποφυγή της στράτευσης.

ντουρντουβάκια 2 — Ντουρντουβάκια στη Βουλγαρία

Τον Απρίλιο του 1942 κλήθηκαν σε στράτευση οι άνδρες που είχαν γεννηθεί το 1920 και 1921 και οι οποίοι αποτελούσαν την κλάση του 1941, που δεν είχε υπηρετήσει στον ελληνικό στρατό λόγω της Κατοχής. Αργότερα, το 1943, οι Βούλγαροι προχώρησαν και στην επιστράτευση κλάσεων μεγαλύτερης ηλικίας οι οποίοι είχαν υπηρετήσει στον ελληνικό στρατό και στον πόλεμο του 1940-41. Όσοι Έλληνες δεν παρουσιάζονταν στις επιτροπές στρατολογίας και ελέγχου υποβάλλονταν αρχικά στην καταβολή σημαντικού προστίμου και σε περίπτωση μη καταβολής τους δικάζονταν και καταδικάζονταν ερήμην».

ντουρντουβάκια 1 — Τα ντουρντουβάκια σε ώρα καταναγκαστικής εργασίας

Τα Τάγματα Εργασίας ήταν μονάδες πλήρους στρατιωτικής οργάνωσης (λόχοι, τάγματα κτλ) με τη διαφορά ότι οι στρατεύσιμοι σε αυτά δεν έπαιρναν όπλο. Οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης ήταν τρομερά δύσκολες, χωρίς τις στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής, με απαίσιο φαγητό (κατάμαυρο ξεροκόμματο για ψωμί και φασολάδα ή φακή ή καυτερό κρεατόζουμο) και ελάχιστο νερό. Η καραβάνα και τα κουτάλια πάντα άπλυτα και σκουριασμένα. Η δουλειά τους συνήθως ήταν να σπάνε πέτρες, να μεταφέρουν χώμα και άλλα υλικά, να σκάβουν και να μεταφέρουν κάποιο συγκεκριμένο αριθμό κυβικών με βαγονέτα.

Οι αιχμάλωτοι πολέμου, μετά από μία σύντομη στρατιωτική εκπαίδευση (ατέλειωτες ώρες βήμα κάτω από τον καυτό ήλιο), άρχισαν να ανοίγουν περάσματα μέσα σε δύσβατες περιοχές για να περάσουν οι νέες βουλγαρικές σιδηροδρομικές γραμμές. Η μέρα τους ξεκινούσε και τελείωνε με έπαρση της σημαίας, αφού πρώτα όλοι υποχρεώνονταν να φωνάξουν «Ούρα Μπαλγκάρια», δηλαδή «ζήτω η Βουλγαρία». Όλα τα παραπάνω τα γλίτωναν όσοι πολιτογραφούνταν Βούλγαροι.

Εν τω μεταξύ τον Αύγουστο του 1943 πεθαίνει ο Βούλγαρος βασιλιάς Μπόρις ο Β΄ και στο θρόνο ανεβαίνει ο ανήλικος γιος του Συμεών, που όμως ανετράπη από το Ρωσικό στρατό, που μπήκε στη Βουλγαρία το Σεπτέμβριο του 1944. Ο βουλγαρικός στρατός κατοχής αποχωρεί από την ανατολική Μακεδονία και Θράκη και όσοι ήταν «ντουρντουβάκια» και εκείνη τη χρονιά γλύτωσαν και επέστρεψαν στην Ελλάδα.

Δόθηκαν διαταγές κανένας να μην πειράξει Βούλγαρο. Κανένας ποτέ δεν τιμωρήθηκε, ποτέ η χώρας μας δε απαίτησε εξηγήσεις, αποζημιώσεις και δικαστήριο για τα εγκλήματα πολέμου από το γειτονικό λαό, όπως επίσης κι αυτοί ποτέ δε ζήτησαν συγγνώμη. Στη Βουλγαρία επιβλήθηκε το κομμουνιστικό καθεστώς με τον Δημητρώφ και τα σύνορα έκλεισαν για όσα χρόνια κράτησε ο λεγόμενος «ψυχρός πόλεμος». Στη συνέχεια, για να μην ξυπνήσουν μίση στα πολύπαθα Βαλκάνια, έγινε προσέγγιση με τη Βουλγαρία και καλλιεργήθηκαν σχέσεις καλής γειτονίας και συνεργασίας με αποτέλεσμα όλα να ξεχαστούν.

Οι συγχωριανοί μας υπηρέτησαν ως ντουρντουβάκια στην περιοχή του Κουμάνοβο, πόλη σήμερα των Σκοπίων.

κουμανοβο